Chuyện về bức sơn mài đẹp nhất Việt Nam

Nếu đến thăm Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, bạn sẽ được giới thiệu về bức tranh sơn mài mang tên Dọc mùng của họa sĩ tài danh Nguyễn Gia Trí. Tuy nhiên, câu chuyện về hành trình tìm lại bức tranh quý này và đưa về Hà Nội một cách an toàn thì ít ai được biết. Để bức tranh quý có mặt tại bảo tàng, có công rất lớn của họa sĩ, nhà điêu khắc Nguyễn Thiện.
Lai lịch bức tranh quý
Một buổi chiều chớm đông, tôi tìm tới ngôi nhà ông Nguyễn Thiện để hiểu rõ hơn về bức tranh độc nhất VN. Trong gian nhà nhỏ gác 5, khu tập thể Thanh Xuân Bắc, Hà Nội, họa sĩ Nguyễn Thiện - giờ đã vào tuổi 80, bồi hồi nhớ lại: Sau giải phóng miền Nam 1975, khi đó tôi là Trưởng phòng Phục chế, trang trí và trưng bày của Bảo tàng Mỹ thuật VN, được ông Nguyễn Đỗ Cung, Viện trưởng gọi lên giao nhiệm vụ vào Nam tìm và đem bằng được bức tranh Dọc mùng của hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí lúc đó đang được đặt tại dinh thự của Ngô Đình Diệm ở Đà Lạt về Hà Nội. Lặng lẽ gói ghém hành trang, tôi lên đường với hy vọng hoàn thành nhiệm vụ - ông Thiện kể.
Sau vài tuần vất vả đi đường, tôi cũng đến được Đà Lạt và thật may mắn hầu như hiện vật là các bức tranh quý tại các dinh thự của quan lại chế độ cũ được bảo quản khá nguyên vẹn.
Bức tranh Dọc mùng của hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí được tôi tìm thấy tại dinh thự cổ của một viên chủ đồn điền Pháp tại Đông Dương được Ngô Đình Diệm chọn làm nơi ở mỗi khi lui về nghỉ dưỡng tại Đà Lạt. Bức tranh được tìm thấy ở trong một đường hầm ăn thẳng ra sân bay nơi Ngô Đình Diệm hay nghỉ ngơi vào những ngày cuối tuần. Trước khi lên đường vào Nam, Viện trưởng đã bí mật dặn dò tôi nơi để bức tranh, cách nhận biết để thuận lợi cho chuyến công tác. Cho đến giờ, tôi cũng không lý giải được vì sao ông Nguyễn Đỗ Cung lại biết bức tranh nằm tại Đà Lạt chính xác đến như vậy?!
Một vấn đề khó khăn là làm sao đưa được bức tranh trở về Hà Nội một cách an toàn và nguyên vẹn, bởi bức tranh được họa sĩ Nguyễn Gia Trí sáng tác năm 1939,  trình bày theo kiểu bình phong khổ lớn gồm 8 bức ghép có kích thước 160cmx400cm... Tôi đành điện ra Hà Nội báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo và Viện trưởng đã cử một đoàn công tác đặc biệt do họa sĩ Nguyễn Văn Y, một bậc thầy về gốm, khi đó là Phó Viện trưởng Viện Mỹ thuật VN dẫn theo tổ công tác gồm cán bộ của Bảo tàng Mỹ thuật VN vào hỗ trợ tìm cách đưa bức tranh trở về và một “chuyến xe đặc biệt” đã vận chuyển bức tranh sơn mài đẹp nhất Việt Nam về Sài Gòn rồi sau đó ngược ra Bắc an toàn” - ông Thiện nhớ lại.

Bức tranh “Thiếu nữ trong vườn”.

Tuyệt phẩm nghệ thuật độc nhất Việt Nam
Họa sĩ Nguyễn Thiện cho biết: Cố hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí từng tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (1931 - 1936), ông là một bậc thầy về sơn mài. Ông là họa sĩ nổi tiếng đi đầu trong việc tạo ra một khuynh hướng nghệ thuật mới cho VN, với nét vẽ tinh tế và những tư tưởng mới về nghệ thuật sơn mài. Những tác phẩm của ông được lưu giữ trong Bảo tàng Mỹ thuật VN tại Hà Nội và Bảo tàng Mỹ thuật tại TP. Hồ Chí Minh, được chỉ định là bảo vật quốc gia.
Cùng với nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Đình làng vào đám, Thiếu nữ bên cây phù dung, Hoàng hôn trên sông, Phong cảnh Móng Cái... Bức tranh Thiếu nữ trong vườn -  Phong cảnh (bức tranh có hai mặt - PV) hay còn gọi là Dọc mùng - sáng tác năm 1939, được nhiều thế hệ trong giới mỹ thuật ngưỡng mộ và đánh giá là đẹp nhất VN.
Các tác phẩm sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí được sáng tác với chất liệu chủ lực bằng sơn son, sơn then, vàng, bạc, vỏ trứng và sơn cánh gián. Bởi vậy, ông đã tạo cho bức Dọc mùng một vẻ đẹp lộng lẫy, có chiều sâu bí ẩn.

Giờ đây, bức Dọc mùng được đặt trang trọng tại Bảo tàng Mỹ thuật VN ở Hà Nội, đó cũng là một kỷ niệm không bao giờ phai nhòa trong cuộc đời họa sĩ, nhà điêu khắc Nguyễn Thiện. 

TRANG TRI CO BAN

Trang trí cơ bản

TRANH DONG HO

Tranh Đông Hồ

MY LOVE

                           
               
                          

                             

Họa sĩ – nhà điêu khắc Diệp Minh Châu

 21/01/2011  1 phản hồi  Chuyên mục: Mỹ thuật VN  Tags: Mỹ thuật lớp 7, Mỹ thuật VN, Thường thức Mỹ thuật.

Diệp Minh Châu (1919 – 2002) là họa sĩ, là nhà điêu khắc có nhiều đóng góp cho nền mỹ thuật Việt Nam. Sinh thời, ông có nhiều kỷ niệm sâu sắc với Bác Hồ. Cho tới khi mất, ông đã vẽ và nặn hàng trăm tác phẩm tranh, tượng về Bác, trong đó, được biết đến rộng rãi nhất có lẽ vẫn là bức tranh “Bác Hồ và 3 cháu thiếu nhi Trung Nam Bắc” được ông vẽ bằng máu của mình, và bức tượng đồng “Bác Hồ với thiếu nhi” hiện được đặt trước trụ sở UBND TP HCM.

Chân dung Diệp Minh Châu

Nhà điêu khắc Diệp Minh Châu sinh năm 1919 tại làng Nhơn Thạnh, huyện Châu Thành, nay thuộc thị xã Bến Tre, trong một gia đình nông dân. Ngay ở bậc tiểu học, cậu học sinh Châu đã nổi tiếng vẽ giỏi. Ngồi trong lớp, nhiều lúc Châu mải mê vẽ, thậm chí bài giảng của thầy cũng được thể hiện thành những trang vẽ sinh động.

Biệt danh “Châu vẽ” ra đời từ đấy. Năm 15 tuổi, thôi học, về nhà giúp cha làm ruộng, chăn vịt, nhưng niềm khao khát nghệ thuật vẫn luôn đốt cháy lòng ông. Diệp Minh Châu gặp Hoàng Tuyển, tác giả của bức tranh Tứ thời mà ông đã có lần ngắm nhìn say mê từng nét vẽ, từng mảng màu, sau đó Hoàng Tuyển đã trở thành người anh, người thầy truyền cho Diệp Minh Châu lòng say mê nghệ thuật.

Năm 1940, ra Hà Nội, thi vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và điều bất ngờ là Diệp Minh Châu đã đỗ đầu kỳ thi tuyển năm ấy. Để có tiền ăn học, ông phải tiếp tục làm thêm nghề vẽ phông màn cho các gánh hát ở Hà Nội. Năm 1942, một số tranh chân dung của Diệp Minh Châu như Trăng thu, Nhớ mong, Hương sắc đã bắt đầu gây được sự chú ý của giới mỹ thuật thủ đô. Lúc bấy giờ, phong trào sinh viên yêu nước phát triển mạnh. Vừa sáng tác, vừa tham gia vào phong trào Truyền bá quốc ngữ, vẽ bìa cho các bản nhạc yêu nước của Lưu Hữu Phước, thiết kế mỹ thuật cho các đêm diễn của ban kịch Tổng hội sinh viên Hà Nội. Đầu năm 1945, học xong năm cuối Trường Cao đẳng Mỹ thuật, Diệp Minh Châu về lại quê nhà, tiếp tục vẽ chân dung, tổ chức triển lãm tranh tại Bến Tre và Mỹ Tho, lấy tiền giúp nạn đói ở Bắc Kỳ. Năm 1945, gia nhập vào phong trào Thanh niên tiền phong và tham gia cướp chính quyền tại thị xã Bến Tre.

Bác Hồ với thiếu nhi

Kháng chiến chống Pháp bùng nổ, ông làm trưởng ban trừ gian huyện Châu Thành, Bến Tre. Cuối năm 1946, về công tác ở khu 8. Là phóng viên mặt trận, Diệp Minh Châu có dịp đi theo những đơn vị Vệ quốc đoàn, đến nhiều nơi như Gò Công, Mỹ Tho, Bến Tre, Sa Đéc và vùng Đồng Tháp Mười. Cây cọ vẽ của ông lại có dịp ghi lại những cảnh lao động, sản xuất, bố phòng, hành quân: Phong cảnh Đồng Tháp Mười, Lớp học bình dân trong lán ven rừng, Qua rừng Lá, Du kích qua làng, Chiến sĩ rẽ lau v.v..

Trong những ký họa vẽ ngay trên trận địa còn vương khói súng, đáng chú nhất là bức Chiến sĩ Lê Hồng Sơn hy sinh lúc xung phong (1947) được ông vẽ ngay tại Vàm Nước Trong (Mỏ Cày) bằng chính máu của người chiến sĩ ấy. (Bức tranh hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Quân đội nhân dân Việt Nam).

Năm 1949, Diệp Minh Châu được chuyển về công tác Viện Văn hóa kháng chiến Nam Bộ do giáo sư Hoàng Xuân Nhị làm Giám đốc, đóng tại khu 9. Vào giữa năm 1950, có điện từ Trung ương gọi ông ra Việt Bắc để nhận nhiệm vụ mới. Chuyến đi dài hơn 8 tháng trời từ Nam Bộ sang Campuchia, Thái Lan rồi đi tàu vòng sang Trung Quốc để đến Việt Bắc. Tại đây, ông được may mắn sống gần Bác Hồ, ông nghiên cứu và vẽ về Bác từ nhiều góc độ khác nhau và gửi vào đó tất cả lòng kính yêu, trân trọng. Hàng loạt bức tranh ra đời như Bố cục nhà Bác trên đồi (lụa – 1951), Bác làm việc ở nhà sàn Việt Bắc (sơn dầu – 1951), Bác câu cá bên bờ suối (sơn dầu – 1951), Ánh nắng trưa trước sân nhà Bác (sơn dầu – 1951).

Trong một đêm tháng 5-1951, nhân lúc rảnh rỗi, ông ngỏ ý xin Bác ra nước ngoài học nghề tạc tượng để sau này về phục vụ nhân dân. Nguyện vọng đó đã được thỏa mãn. Ông được gởi sang học ngành điêu khắc ở Viện Hàn lâm Mỹ thuật Tiệp Khắc. Trước khi về nước, ông còn đến nghiên cứu về nghệ thuật tượng đài ở Liên Xô và Ấn Độ trong nhiều tháng.

Dù sống, làm việc ở nước ngoài hay ở miền Bắc, tâm hồn ông luôn hướng về quê hương miền Nam thân yêu. Hàng loạt tranh, tượng phản ánh cuộc chiến đấu kiên cường bất khuất của quê hương như:Võ Thị Sáu trước quân thù, Lòng người miền Nam, Căm thù Phú Lợi, Miền Nam bất khuất, Miền Nam thành đồng, Người mẹ Việt Nam v.v…

Bác Hồ với thiếu nhi ba miền Trung-Nam-Bắc. (Tranh lụa vẽ bằng máu 1947).

Sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, Diệp Minh Châu trở về thành phố mang tên Bác. Mặc dù tuổi đã cao, ông vẫn miệt mài sáng tạo và dành thì giờ đào tạo, dìu dắt một số nghệ sĩ trẻ. Chỉ riêng về đề tài Bác Hồ, đã có hàng chục bức tranh và hơn 30 bức tượng. Nhiều tranh, tượng về Bác được lưu giữ ở Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. Ông từng giữ chức Chủ tịch danh dự Hội Mỹ Thuật TPHCM, giảng viên trường Cao đẳng Mỹ thuật VN, Ủy viên thường vụ Ban chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Mỹ Thuật TP.HCM.

Khởi đầu con đường nghệ thuật phục vụ cách mạng, Diệp Minh Châu đã vẽ bức tranh Bác Hồ và 3 cháu nhi đồng Bắc – Trung – Nam bằng máu của mình trích ra trên vải với lời ghi chú “Kính gửi cha già Hồ Chí Minh” tại Giồng Dứa (Đồng Tháp Mười). Hơn 40 năm sau, vào giai đoạn cuối đời, ông lại dồn tâm lực để hoàn thành tượng đài lãnh tụ kính yêu của dân tộc, một danh nhân văn hóa thế giới, bằng đồng đặt trước trụ sở UBND TP. Hồ Chí Minh.

Diệp Minh Châu là một khuôn mặt lớn của nền nghệ thuật tạo hình Việt Nam, nhiều tác phẩm của ông đã được lưu giữ ở các bảo tàng cấp quốc gia trong nước và một số ở bảo tàng thế giới như Tiệp Khắc, Liên Xô, Ấn Độ. Tên tuổi của Diệp Minh Châu cũng đã được giới thiệu trong Bách khoa toàn thư của châu Âu.
Ông qua đời ngày 12 tháng 7 năm 2002 tại thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 83 tuổi. Gia đình ông đã mở nhà lưu niệm mang tên ông để tưởng nhớ tới ông.
Năm 1996, ông được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về văn học nghệ thuật.